АУ-ны доктор, АШУҮИС-ийн Дотоод шүүрэл судлалын тэнхмийн эрхлэгч, дэд профессор, С.Сайнбилэгтэй "Чихрийн шижин" өвчний талаар ярилцлаа.
“Чихрийн шижин” гэж яг ямар өвчин болохыг энгийнээр тайлбарлах боломжтой юу?
Хамгийн энгийнээр тодорхойлбол нүүрс усны бодисын солилцоо алдагддаг эмгэг юм. Бодисын солилцоо гэдэгт нүүрс ус, өөх тос, уургын солилцоо орох ба чихрийн шижин өвчний хувьд гол алдагддаг солилцоо нь нүүрс ус юм.
Хүн өдөр тутамдаа хоол хүнсээрээ дамжуулан гурил будаа, гоймон, төмс гэх мэт нийлмэл нүүрс усыг авч энэ нь энгийн нүүрс ус буюу глюкоз болж гэдэсний ханаар шимэгдэн, цусны урсгал, бүх эд эрхтэнд орж бодисын солилцоонд оролцох ёстой.
Гэтэл чихрийн шижин өвчний үед хоол тэжээлээр авсан нүүрс ус биеийн эд эсэд очихгүй, цусандаа хуримтлагддаг. Цусан дахь глюкозын хэмжээ ихэссэнээр ам цангах, шингэн зүйл их уух, шээс ойр ойрхон хүрэх, ядрах зэрэг шинж тэмдэг илэрдэг. Улмаар олон жил сахар өндөртэй явснаар чихрийн шижингийн хүндэрлүүд гарч ирдэг. Өөрөөр хэлбэл “чихрийн шижин” нь архаг, даамжрах явцтай бодисын солилцооны эмгэг.
Нойр булчирхайн үйл ажиллагаа чихрийн шижин өвчин хоёрын уялдаа холбоог тайлбарлаж өгөөч. Тэр уялдаа холбоо хэвийн ажиллаж байгааг хэрхэн мэдэж, мэдрэх ёстой вэ?
Нойр булчирхайн гадаад шүүрлийн үйл ажиллагаа алдагдаж байгааг мэдэх тодорхой шинж тэмдэг бий. Ихэвчлэн гадаад шүүрлийн дутагдалтай хүмүүс өөх тостой хоолыг шингээх чадвар нь мууддаг. Үүнтэй холбоотой гардаг нэг шинж нь өглөөгүүр өтгөнөөр бие засахад өтгөн нь хэлбэргүй, тосорхог, гялгар, хурц өнгөтэй, суултуурт наалдаж гардаг. Ийм хүмүүс өтгөнөөрөө тосоо алдаж байгаагийн шинж бөгөөд ихэвчлэн турдаг. Учир нь хоол тэжээлээр авч буй өөх тос нь огт шимэгдэхгүй байгаатай холбоотой юм. Харин нойр булчирхайн дотоод шүүрлийн өөрчлөлт өөрт бараг мэдэгдэхгүй. Тиймээс чихрийн шижин өвчин далд хэлбэрээр явагддаг гэж яриад байгаа.
Чихрийн шижин өвчний урьдал үе нь 5-10 жил, зарим хүнд 20 жил ч үргэлжилж болдог.
Тухайн хүн жингээ сайн барьж, хоолны дэглэм бариад, дасгал хөдөлгөөн хийгээд байдаг бол 5 жилийн дараа ил хэлбэрт шилжих байсан өвчин 10, 20 жил саатаж болно. Учир нь инсулины дөжрөл бий болсон байдаг. Энэ өөрчлөлт маш удаан явагддаг. 500 гр, 1 кг нэмэх бүрд инсулины дөжрөл аажим үүсч байдаг. Энэ үед цусан дахь глюкозын хэмжээ ихэсч нойр булчирхай 100 хувиас ч илүү, амралтгүй ажилладаг. Үүнийг лабораторийн шинжилгээгээр илрүүлээд хувийг нь тооцоод гаргаад ирдэг болсон.
Шинжилгээнээс харахад зарим тохиолдолд нойр булчирхай нь 200, 300 хувийн ачаалалтай ажиллаж байгаа дүр зураг ч харагддаг. Ингэж нойр булчирхай хэт ачаалалтай ажиллаж байгаа үед жаахан өлсөхөөр л инсулины хэмжээ 50-70 хүртэл нэмэгддэг.
Зарим тарган хүмүүс хоол жаахан холдохоор салгалж чичрээд уначих гээд байдаг гэж ярьдаг. Үнэндээ бол чихрийн шижин үүсч байна шүү гэдгийн хамгийн эхний дохио юм.
Нөгөө нэг шинж нь хүзүүний хоёр талын нугалаас хэсэг харладаг. Энэ нь инсулины дөжрөлийг зааж байдаг. Нойр булчирхай чинь сахараа зохицуулах гээд их ажиллаад байна шүү гэдгийг биед хэлж буй юм. Тарган хүүхдийн хүзүү нь харлачихсан угаагаад ч арилахгүй байна гээд яриад байдаг. Гэтэл инсулин ихэссэнг хэлж байгаа гэдгийг анзаарах хэрэгтэй. Бүр зарим тохиолдолд нүдний доор, гарын зузаан арьстай хэсэг, суга, цавь зэрэг хэсгүүдээр харлах тохиолдол бий.
Чихрийн шижин гэсэн онош тавигдаагүй ч хүзүүний нугалаас нь гялгар хар, нөсөөжилттэй байвал чихрийн шижин өвчин далд байдлаар явж байна гэсэн үг шүү. Энэ үед харин 100 хувь эдгэрэх боломжтой. Чихрийн шижин далд буюу урьдал үедээ 5 кг хасахад л бүрэн эдгэрдэг.
Ил хэлбэрийн буюу чихрийн шижин болчихсон, оношлогдоод удаагүй, нойр булчирхай цуцаагүй үедээ 15 кг хасахад эдгэрдэг. Тиймээс чихрийн шижин өвчнөөр оношлогдоод удаагүй тарган байгаа хүмүүст бид жингээ хасах юм бол эмгүй, инсулин тарихгүй явах боломжтой гэж зөвлөдөг. Аль болох гэдэс, хэвлийгээрээ тураад ирэхээр даралтны эм, цусан дахь өөх тос багасгах эм зэргийг уухаа больж, эерэг үр дүн гардаг.
Профессороос ийм асуулт асууж байгаад уучлаарай. Гэхдээ манайхны эрүүл мэндийн мэдлэг дутмаг хэсэгт “хэт их чихрийн хэрэглээ чирхийн шижин үүсгэдэг юм болов уу” гэсэн буруу ойлголт яваад байдаг юм билээ?
Чихрийн шижингийн гол үндсэн эрсдэл нь таргалалт. Төвийн таргалалттай буюу хэвлийгээрээ тарган хүмүүс чихрийн шижинд илүү өртдөг.
Хэвлийгээр таргалахаар дотор өөхний хэмжээ ихэсдэг. Үүнээс болж нойр булчирхайнаас ялгардаг цусан дахь глюкозыг эс дотор оруулж өгдөг инсулин даавраа эд эс нь хүлээж авахаа больчихдог. Эс бүрийн гадна талд инсулин дааврыг хүлээж авдаг хүлээн авагч бий. Тэгэхээр цусан дахь өөх тосны хэмжээ нэмэгддэг эсвэл хэвлийгээр таргалсантай холбоотой өөхний хэмжээ илүүдэх тусам инсулин өнөөх хүлээн авагчтайгаа холбогдож чадахаа болино. Улмаар цусанд байгаа эс рүү орох ёстой тэжээлийн бодис, сахар, нүүрс ус эс дотроо орж чадахгүй цусандаа хуримтлагддаг. Тиймээс л хэвлийн таргалалт хамгийн гол эрсдэл гээд байгаа юм.
Таргалалт бол хооллолт, хөдөлгөөн дутагдал гэх мэт хүний амьдралын буруу хэв маягтай шууд холбоотой. Тиймээс чихэр, сахар иддэг хүн бүр чихрийн шижингээр өвддөг юм биш. Мэдээж энгийн нүүрс ус буюу чихэр үр тарианы төрлийн хүнс их хэрэглэх нь таргалахад нөлөөлдөг гэдэг утгаараа их хэмжээгээр идэхгүй байх л хэрэгтэй. Шууд хэрэглэж байгаа нүүрс усны хэмжээнээс болж чихрийн шижин үүсддэггүй. Зөвхөн эрсдэлийг нэмэгдүүлдэг гэж ойлгож болно.
Таргалалттай холбоотойгоор хамгийн элбэг тохиолддог нь чихрийн шижин хэв шинж 2 юм.
Гэхдээ туранхай хүн ч бас чихрийн шижингээр өвдчихсөн тохиолдол байдаг. Энэ ямар учиртай вэ? Өөр ямар шалтгаан байдаг вэ?
Чихрийн шижин үүсгэх үндсэн эрсдэл бол таргалалт. Чихрийн шижин хэв шинж 2 буюу таргалалттай холбоотойгоор үүсч буй хэлбэрээр өвдсөн хүмүүсийн 80 хувь нь илүүдэл жинтэй юм уу тарган байдаг.
Үүнээс гадна чихрийн шижингийн бусад хэлбэрүүд байдаг. Тэр хэлбэрүүдээр туранхай хүн ч өвдөж болно. Тухайлбал,
Хүүхэд, залуу хүмүүст тохиолддог чихрийн шижин хэв шинж 1 байна. Ямар нэгэн гадны нөлөө юм уу вирусын халдварын дараа эсвэл дархлааны өөрчлөлтийн дараа нойр булчирхайн инсулин ялгаруулдаг эсүүд гэмтсэнээр инсулин ялгаруулж чадахгүйд хүрч, инсулины туйлын дутагдал үүсч цусан дахь глюкоз нэмэгддэг хэлбэр. Энэ тохиолдолд тарган биш ч чихрийн шижингээр өвдөх эрсдэлтэй.
Дараагийн нэг шалтгаан нь нойр булчирхайн эмгэгтэй холбоотой. Нойр булчирхай үндсэн хоёр үүрэгтэй. Нэг үүрэг нь гадаад шүүрэл буюу хоол боловсруулахад оролцдог, нөгөөх нь дотоод шүүрэл буюу цусан дахь глюкозын хэмжээг тэнцвэржүүлдэг. Нойр булчирхайн үрэвсэл, нойр булчирхайн мэс заслын дараа хоёрдогч байдлаар чихрийн шижингийн өөр хэлбэр үүсч болдог. Энэ хэлбэрийн үед тарган биш хүн өвдөх магадлалтай.
Сүүлийн жилүүдэд оношлогдож, тохиолдож буй өөр нэг шалтгаан нь удмын цусан дахь өөх тосны хэмжээ өндөртэй хүмүүс юм. Өөх тосыг нийлэгжүүлдэг аль нэг фермент дутуу тохиолдолд гэр бүлээрээ цусан дахь өөх тосны хэмжээ нь өндөр яваад байдаг. Уг нь бүгд илүүдэл жингүй. Гэвч цусан дахь өөх тосны хэмжээ хэт өндөр байх нь нойр булчирхайг үрэвсүүлж цаашлаад чихрийн шижин өвчинтэй болдог.
Гэхдээ чихрийн шижинтэй нийт хүмүүсийн 80-90 хувь нь хэв шинж 2 буюу таргалалттай холбоотой.
Хэв шинж 2 нь арай хөнгөн хэлбэрийн буюу эдгэрэх магадлал өндөртэй гэж ойлгоод байгаа. Таргалалтыг хүн өөрөө хянах боломжтой болов уу?
Ер нь аливаа өвчний эрсдэлүүдийг өөрчилж болдог, өөрчилж болдоггүй эрсдэл гэж хуваадаг. Өөрчилж болдог эрсдэл дотор таргалалт орж байна. Тухайн хүний өдөр тутмын хооллолт, хөдөлгөөн, амьдралын хэв маягтай холбоотой. Хооллолт зөв, хөдөлгөөний идэвхтэй байвал тэр хэмжээгээр жин хасагдаж, чихрийн шижингээр өвдөхгүй байх, эдгэрэх магадлалтай. Бүр чихрийн шижин үүсэх байсан хугацааг 5, 10 жилээр хойшлуулах боломжтой гэж үздэг. Тиймээс өөрчилж болох эрсдэлд бид илүү анхаарал хандуулах хэрэгтэй.
Харин Чихрийн шижин хэв шинж 1-ээр өвдөх эмгэгийн эрсдэл нь удамзүйн урьдчилсан байдал учраас өөрчлөх боломжгүй. Төрөхдөө л энэ өвчнөөр өвдөх магадлалтай хүүхэд төрдөг. Тэгэхээр үүнийг аав ээж нь эсвэл хүүхэд нь ямар нэгэн аргаар урьдчилан сэргийлэх боломжгүй.
Тиймээс илүү олон хүнийг хамрах магадлалтай, илүү их тохиолддог хэлбэр болох хэв шинж 2-оос урьдчилан сэргийлэх мэдлэг мэдээллийг илүү түгээх шаардлагатай. Үүнээс гадна сүүлийн жилүүдэд илүү элбэг тохиолдож буй бас нэг хэлбэр нь жирэмсний чихрийн шижин.
Жирэмсний чихрийн шижин ямар шалтгаанаар үүсч байна вэ? Яагаад нэмэгдээд байна?
Төрөх насны эмэгтэйчүүд ерөнхийдөө тарган байгаа нь нөлөөлж байна. Манай улсын 15-64 насны хүн амын 50-аас илүү хувь нь илүүдэл жинтэй, тарган байна гэсэн судалгааны дүн бий.
Жирэмсэн үед мэдээж жин нэмдэг. Хуучин бол жирэмсэн хүн жин нэмэлгүй яахав гэдэг байв. Зарим эмэгтэйчүүд жингээ барьж жирэмслэхийг холливүүд жирэмслэлттэй, хэт жингээ барьж байна гэх мэтээр ярих болсон. Сүүлийн үед эмч нар “хүн бүр холливүүд жирэмслэлтээр жирэмслэх ёстой” гэж зөвлөж байна.
Орчин үеийн анагаах ухаанд, ээжийн өөрийн жин нэмэгдэх ёсгүй. Хүүхдийн жин, ус, эхсийн жин л нэмэгдэх ёстой бөгөөд 10 кг-д жин нэмэх нь хэвийн гэж үзэж байгаа. Гэтэл төрөх насны эмэгтэйчүүд ихэнхдээ жирэмслэхээсээ өмнө илүүдэл жинтэй, тарган байгаад үүн дээрээ жирэмсэн болохдоо нэмээд таргалж байна. Өмнөх жирэмслэлтийн жингээ хаяж чадаагүй байхдаа дахиад жирэмслэхээр илүү их жин нэмж улмаар жирэмсний чихрийн шижингээр өвдөх эрсдэл үүсдэг.
Жирэмсний 24-28 долоо хоногтойгоос хойш ээжийн цусан дахь глюкозын хэмжээ ихэссэн байвал чихрийн шижин өвчин үүссэн гэж үздэг.
Үүнээс өмнө ихэсч байвал жирэмслэхээсээ өмнө чихрийн шижинтэй байсан бөгөөд жирэмсэн болсон үедээ ил хэлбэрт шилжиж байна гэсэн үг. Тиймээс нийт эмэгтэйчүүддээ зөвлөхөд жирэмсний 24-28 долоо хоногтойдоо жирэмсний чихрийн шижин өвчин илрүүлэх шинжилгээг заавал өгөх ёстой шүү.
Жирэмсний чихрийн шижингийн гол аюул, эрсдэл нь юу вэ?
Ураг их том болдог. Ээжийн цусан дахь глюкозын хэмжээ их байгаа учраас урагт байнга сахартай цус очиж жингээрээ томордог. Том жинтэй ураг төрөхөд хүндрэл үүсэх, төрсний дараа насан туршид нь жинг нь анхаарах шаардлагатай болдог.
Хүүхэд 4 кг-аас дээш жинтэй төрөх нь чихрийн шижингийн нэг эрсдэлтэй болж байна гэсэн үг.
Тэр хүүхэд хэзээ нэгэн цагт таргалах юм бол хоёр дахь эрсдэл нэмэгдэж чихрийн шижингээр өвчлөх магадлал нь нэмэгдэж байгаа хэрэг. Тиймээс 4 кг-аас дээш жинтэй хүүхэд төрүүлсэн бол та хүүхдээ одооноос жинг нь хэвийн байлгахад анхаарах ёстой гэж зөвлөе.
Жирэмсний чихрийн шижинтэй байсан хүн төрсний дараа юун дээр анхаарах вэ?
Жирэмсний шижингээр оношлогдсон бол төрөх хүртлээ сар бүр дотоод шүүрлийн эмчийн хяналтад байж цусан дахь глюкозын хэмжээгээ эрүүл хүний хэмжээнд байлгаж төрүүлбэл аюулгүй. Төрөөд 3 сарын дараа ахиж дотоод шүүрлийн эмчид үзүүлэх ётой. Чихрийн шижин үргэлжилж байна уу эсвэл эдгэрч байна уу гэдгийг шалгах шинжилгээ өгнө. Гэрийн нөхцөлд цусан дахь глюкоз хэмждэг аппаратаар сахраа үзээд, хоолны дэглэм, хөдөлгөөн зэргээ хийгээд хянаад явж болно.
Ер нь чихрийн шижинтэй хүний өлөн үеийн глюкозын хэмжээ 6-аас хэтрэхгүй байх ёстой. Хоол идээд хоёр цагийн дараа 8 байвал аюулгүй хэмжээ. Үүнээс өндөр байх нь идсэн хоол, хэрэглэж буй эмтэй холбоотой байж болно. Эрүүл хүний хэвийн хэмжээ бол захын судсанд 5.6 байдаг.
Илүүдэл жин, тарган гэсэн хоёр ойлголт яваад байна. Юугаараа ялгаатай вэ?
Биеийн жингийн индексийн үзүүлэлтээр 18.5-24.9 хооронд хэвийн жинтэй, 18.5-аас доош бол жингийн дутагдалтай, 25-29.9 хооронд илүүдэл жинтэй гэж үздэг. Илүүдэл жинг шууд өвчин гэж хэлэхгүй. Аливаа өвчин эрүүл байж байснаа шууд маргааш нь үүсчихдэг зүйл биш. Үүнтэй адил эрүүл биеийн жин, таргалалт хоёрын хоорондох зааг, шилжилтийн үе нь илүүдэл жин гэж хэлж болно.
Харин таргалалт бол олон улсын өвчний ангилалд багтсан өвчин. Урьд нь таргалалтыг гоо сайхны бэрхшээл гэж хүлээж авдаг байсан. Тиймээс тураадаг аппаратад орох, тураах тос, цай хэрэглэх зэрэг зүйл рүү явах нь их. Одоо ч ийм байдал түгээмэл. Гэтэл анагаах ухаанд өвчин гээд бүртгэчихсэн тодорхой шалтгаантай, эмчилгээтэй. Тиймээс өвчин гэдгийг эхлээд ойлгох ёстой. Үүний дараа гол шалтгааныг арилгах эмчилгээ хийнэ.
Нүүрс ус хүний биед ямар үүрэгтэй юм бэ? Жин барихын тулд нүүрс усаа хасдаг. Хэт хорих эсвэл хэт их хэрэглэх нь ямар үр дүнд хүргэх вэ?
Хүн хоногт авч буй илчлэгийн 60 хувь буюу ихэнхийг нь нүүрс уснаас авдаг. Энэ нь уураг өөх тосыг бодвол илүү энергийн эх үүсвэр болж өгдөг. Харин авах ёстой хэмжээнээс илүү ихээр авах, бүр хорих нь олон сөрөг нөлөөтэй. Тиймээс хоолны дэглэм барьж байгаа бол нүүрс усаа хамаагүй хэтрүүлэн хорьж болохгүй. Хэтэрхий багасгасан тохиолдолд уураг өөх тосноос өөр механизмаар нүүрс ус үүсдэг бөгөөд бодисын солилцооны завсрын бүрэлдэхүүнүүд үүсч хортой нөлөө үзүүлэх тал бий.
Чихрийн шижин өвчнөөс урьдчилан сэргийлэхийн тулд ямар хоол хүнс хэрэглэвэл сайн бэ?
Саяхныг хүртэл идэхгүй юмны тоо их олон байсан. Энгийн нүүрс ус битгий ид. Хар талх, гурвалжин будаа сайн ид. Цагаан гурил талх бага ид гэх мэт... Одоо бол дэлхий нийтийн жишиг “Бүх зүйлийг идэж хэрэглэж болно. Гол нь хэмжээндээ анхаар” гэж зөвлөдөг болсон. Учир нь хоол тэжээлээрээ нүүрс ус авах ёстой. Уураг, өөх тос ч мөн тодорхой хэмжээгээр авах ёстой. Огт өөх тос идэхгүй гэвэл тосонд уусдаг витамин дутагдана. Тиймээс бүх хүнсийг тохирсон хэмжээгээр л хэрэглэх хэрэгтэй. Ингэж сахарын хэмжээгээ барих, бууруулах боломжтой. Гол нь ойрхон, бага хэмжээгээр ид.
Бүр задлаад хэлбэл, хүнсний 6 бүлэг буюу үр тариа, мах, хүнсний ногоо, өөх тос, сүү, жимсийг өдөр бүр зохистой харьцаагаар идэх хэрэгтэй. Монголчуудын хүнсний ногоо, жимсний хэрэглээ ДЭМБ-ын зөвлөмж хэмжээнд хүрдэггүй. Тиймээс жимс ногооны хэрэглээгээ нэмэгдүүлэх хэрэгтэй. Үр тариа илүү их хэрэглэж байгаа нь таргалах нэг шалтгаан болж байгаа гэдгийг анхаараарай.
Мөн бүсэлхийн тойргийн хэмжээ Ази эрэгтэй хүнийх 94 см, эмэгтэй хүнийх 80 см-ээс хэтрэхгүй байх хэрэгтэй. Энэ хэмжээнээс давсан байвал жингээ хасахыг зөвлөдөг.
Чихрийн шижин өвчин хотжилттой гэж үзээд байгаа нь ерөөсөө л амьдралын хэв маягтай холбоотой юм шиг?
Тийм ээ. Чихрийн шижинтэй хүмүүсийн 60-70 хувь нь хотод амьдардаг хүмүүс байна. Энэ чиглэлийн олон судалгаа байдаг. Хотжилтыг дагаад хүмүүсийн дунд хөдөлгөөний хомсдол ихээр үүсч байна. Хооллолт буруу байна. Илүү завгүй амьдарч байна гээд түргэн хоол, муу хэрэггүй хоол хүнс илүүтэй идэж байна. Энэ бүх амьдралын буруу хэв маягтай холбоотой. Тиймдээ ч гэр бүлээрээ тарган, буруу хооллолттой байгаа тохиолдол их.
Чихрийн шижин өвчин, таргалалт хоёрыг удамших хандлагатай гэж үздэг. Аав, ээжийн аль нэг нь чихрийн шижинтэй бол хүүхдүүдийн 25 хувь, хоёулаа чихрийн шижинтэй бол хүүхдүүдийн 50 хувь нь өвдөх магадлалтай байдаг. Дөрвөн хүүхэдтэй айл байлаа гэхэд аль амьдралын хэв маяг буруутай нь өвдөнө. Бүгд тарган, буруу хэв маягтай бол бүгд л өвдөх магадлалтай.
Чихрийн шижин өвчин ер нь бүрэн эдгэрэх үү?
Урьдал үе болон оношлогдоод удаагүй байгаа тарган чихрийн шижинтэй хүн бол эдгэрэх боломжтой. Туранхай чихрийн шижинтэй хүнийг эдгэрнэ гэж хэлэхэд хэцүү. Өөр шалтгаанууд явж байгаа учраас. Мөн чихрийн шижин өвчнөөр олон жил өвдсөн хүмүүсийн хувьд хэцүү. Тиймээс оношлогдоод удаагүй, нойр булчирхайн үйл ажиллагаа нь муудаагүй, тарган хүмүүст нэг номерт жингээ хасахыг л зөвлөдөг.
Чихрийн шижин өвчний хүндрэл юу вэ?
Эрт оношлогдоод мэдчихсэн ч өвчнөө хянахгүй, байнга даралт өндөр, сахар өндөр яваад байвал 10-15 жилийн дараа хараагүй болох, хөлөө тайруулах хэмжээнд хүрч хүндэрдэг. Нөгөөтэйгүүр чихрийн шижинтэй гэдгээ мэдэхгүй удаан хугацаанд явж байгаад санамсаргүй шинжилгээгээр оношлогдсон ч магадгүй 5 жил болоод нүд, бөөр, зүрх судас, хөлний хүндрэлүүд үүсч болно.
Чихрийн шижин өвчний гол аюул нь мэдэгдэхгүй, далд хэлбэрээр удаан явсан байдаг. Тиймээс гарах хүндрэл нь ч харьцангуй хугацаатай. Эрт үед нь илрүүлэх тусам эмчлэх боломж өндөр. Дээр хэлсэн урьдал үеийн эрсдэл, шинж тэмдгүүдийг ажиглах, зөв хооллох, илүүдэл жингүй байх гэх мэт амьдралын хэв маягтаа анхаарах нь энэ өвчнөөр өвчлөхгүй байх, хүндрэхгүй байх, эрт оношлогдож бүрэн эдгэрэх боломжийг нэмэгдүүлдэг.
Б.Батцэцэг
Энэ мэдээ танд таалагдаж байвал LIKE хийгээрэй. Танд баярлалаа.
